Kranten, televisie, radio, internet en Sociale Media hebben in de loop der jaren steeds meer macht gekregen. Aan de ene kant zijn ze de spil waar onze wereld om draait, aan de andere kant kunnen ze een heel negatieve invloed hebben op mensen en hun gedrag.

Over de macht van de media is al vaak geschreven. Sinds het einde van de negentiende eeuw deden diverse theorieën de ronde. Dát de media veel macht hebben, is nooit betwijfeld. Het wordt zelfs alleen maar erger. Maakte je vroeger – op welke manier ook – een slippertje, dan werd dat alleen algemeen bekend wanneer het in het nieuws kwam: op het journaal of in de krant. Tegenwoordig moet je waken voor iedereen met een telefoon op zak.

Iedereen is een ingangetje naar de openbaarheid. Leve de sociale media! Leve de burgerjournalistiek! De gekte begon eigenlijk een beetje met de dominomus, maar bereikte een hoogtepunt met de ponypletter van enkele weken geleden. En waag het niet iets te doen wat ethisch onverantwoord is. Voor je het weet ben je de meest gehate, meest gezochte Nederlander en kun je maar beter beveiliging inschakelen.

Koppen in de media: De sensatie van sensatie

Toch wil ik me hier even beperken tot de massamedia: de kranten, radio en televisie. Ik vraag me weleens af of ze zich wel bewust zijn van hun eigen macht. Van de invloed die zij hebben op een mens, een straat of een heel land. Onze eeuwig voortdurende crisis is hier nog wel het beste voorbeeld van. Stel nou dat Pieter Lakeman geen spreekbuis had gehad toen hij in 2009 Nederland opriep DSB te laten vallen. Zou de DSB Bank dan nu nog bestaan? Het ging natuurlijk sinds 2007 al niet echt lekker met de financiële markten in Nederland, maar het omvallen van DSB gaf de Nederlandse financiële markt geenszins een positieve impuls.

Kranten en hun “Koppen”

Erger is hoe de media uit hun dak gingen wanneer het ging over de financiële situatie in ons landje. Op redacties zaten journalisten handenwrijvend achter hun computer. Wat een nieuws! De krantenkoppen logen er niet om: ‘Crisis laait op!’, ‘Crisis treft burger’, ‘Woningmarkt nog langer op slot’, snijden, bezuinigen, ontslagen. Geweldig hoor, als je zoiets mag melden als ‘onafhankelijk’ medium. En de onschuldige, niet altijd even realistische burger maar zweten tijdens zijn ontbijt met de ochtendkrant op tafel. Paniek! Geld raakt op, baan verdwijnt, ons land is in crisis. Het gevolg? Hand op de knip natuurlijk! En dat deze keer bij zeker 7,5 miljoen huishoudens. Daar heb je je crisis!

Objectief versus doorslaan

Begrijp me niet verkeerd: ik ben voor objectieve journalistiek. Ik vind het echter ook heel belangrijk dat we met zijn allen realistisch blijven. Waarom chocoladeletterkoppen? Waarom alarmerend taalgebruik? Waarom kan het niet anders? Zelf schrijf ik met enige regelmaat voor een dagblad. Bij mijn koppen streef ik altijd naar duidelijkheid en naar iets dat pakt. Daarbij kies ik graag voor iets dat de mensen laat glimlachen. Een woordgrapje of een grappig citaat.

Ik vraag me altijd af wat de journalist of redacteur denkt wanneer hij kiest voor een dramatische kop. Denkt hij dan: ‘Haha, wat een sensatie! Wij hebben het nieuws!’ Zal hij nooit denken: ‘Hoe zouden mijn lezers dit opvatten?’

Het is gewoon een feit dat niet iedereen even goed geïnformeerd is. Om het even te verduidelijken: mijn wederhelft is altijd erg geïnteresseerd in politiek en economisch nieuws. Luistert BNR en Radio 1. Ik ben meer geïnteresseerd in sociaal en regionaal nieuws en luister 3FM. Ik ben zo’n Nederlander die lichtelijk in paniek kan raken van negatieve nieuwsberichten. Ik overzie niet meteen de gevolgen voor het land en voor mij. Mijn wederhelft blijft altijd rustig en laconiek. Het komt wel goed. Met mij zijn er natuurlijk duizenden, misschien wel miljoenen Nederlanders die ook niet goed op de hoogte zijn van de politiek en economie. Dat is ook helemaal niet erg. Maar als je dan van die dramatische krantenkoppen ziet, schrik je je dood. Je kunt dan niet zo makkelijk relativeren.

Dus wat doe je? Je raakt in paniek. Hand op de knip. Gevolg: de spaartegoeden zijn nog nooit zo hoog geweest!
Ik vind dat je je als journalist bewust moet zijn van je lezer. Dat betekent dat je, wanneer je je niet louter richt op hoogopgeleid Nederland, juist eerder een duidelijke dan een dramatiserende kop zou moeten kiezen.

Help je lezer aan een goed gevoel zonder informatie verborgen te houden. Ik weet namelijk zeker dat de crisis lang niet zo’n drama zou zijn geworden als de media zich meer bewust waren geweest van hun macht.

Desiree Machtel