Leestijd: 10 minuten!
Met dank aan mijn studiegenoot Pieter Wijtenburg

Heel Nederland is bezig met de burn-out. Psychiaters weten niet wat ze ermee moeten en willen het beter begrijpen, Sophie Hilbrand is al een paar jaar bezig om het in beeld te brengen en de kranten staan er vol mee. Maar waarom is burn-out zo enorm aan het groeien en waarom snappen we het nog steeds niet? Ik ging op pad en kwam tot een verrassende conclusie.

Hiervoor heb ik mensen geïnterviewd die (snel) zijn hersteld van een burn out, mensen geïnterviewd die nog niet zijn hersteld en zijn vastgelopen bij de psycholoog en ben vooral extra aantekeningen gaan maken bij mijn cliënten na de coachingssessies. Wat speelt er zich af achter het container begrip burnout? Wat is de persoonlijke ervaring, want daar zit het antwoord.

Beginnen bij het begin

‘Te lang je grenzen niet aangegeven’, ‘teveel gedaan van wat niet bij je past’, ‘teveel hooi op je vork genomen’ of ‘niet je eigen hart gevolgd.’
Wanneer je zoekt, vraagt of googled naar en over burn out en stress dan kom je dit het meeste tegen. Gevolgd door het advies om een flinke tijd rust te nemen en op zoek te gaan naar de dingen die je energie geven. Je bent immers opgebrand en moet je opladen en de dingen weer vinden die je energie geven.

Maar klopt dit wel? Is de mens een soort batterij? Waar zit de waarheid in al deze metaforen? Of zijn de metaforen juist het probleem?
Wat is een burn out eigenlijk?  Laten we een vakkundig stukje research doen. Wat zegt de GGZ?

Burn-out wordt gezien als een uitputtingsreactie van lichaam en geest ten gevolge van werkstress. Mensen met een burn-out omschrijven dit vaak als het leeg raken van de accu, het voortdurend in een te hoge versnelling staan of het zover uitrekken van een elastiek totdat deze knapt.

Oké. Dus we hebben te maken met een uitputtingsreactie van lichaam en geest ten gevolge van werkstress. In deze definitie zit de grote valkuil, want het is vaag en niet helemaal waar. Maar hoe dat zit, daar kom ik later op terug.

Voor nu nemen we dit maar even aan. Dus werkstress is de boosdoener. Wat zeggen ze dan over werkstress?
Werkstress ontstaat wanneer er geen goede afstemming is tussen de capaciteiten en/of behoeften van de persoon enerzijds en de aard van het werk en/of het team anderzijds.
Ah, dus het heeft te maken met afstemming. Stress ontstaat door het niet goed afstemmen van capaciteiten en behoeften en de aard van het werk…?
Het begrip wat ons verder van huis brengt: stress

Dan gaan we door. Als stress dan de boosdoener is, wat is stress dan eigenlijk?

Stress is eigenlijk gewoon spanning. Je hebt altijd een beetje spanning nodig om goed te kunnen functioneren. Deze spanning zorgt er namelijk voor dat je lichaam klaar is voor actie. Pas wanneer er teveel spanning aanwezig is, leidt dit tot klachten. Vaak wordt alleen dit stress genoemd.

Als ik tot dus ver de balans opmaak dan moeten we dus rekening houden met spanning, onze capaciteiten en behoeften en daar de aard van het werk op afstemmen. Doen we dat niet dan kunnen we in een emotionele en fysieke uitputting terecht komen cq de accu leeg is of de elastiek knapt.

We worden om de oren geslagen met metaforen en vage begrippen. En wie zoekt naar een eenduidige oplossing, oorzaak of uitleg raakt van de regen in de drup. Zo ook ik. Dus ik ging op zoek naar een goed onderbouwd verhaal, want op deze manier kom ik even ver als Sophie Hilbrand in seizoen 1 van Sophie in de mentale kreukels en heb ik een 2e seizoen nodig om te snappen wat alle experts nou eigenlijk precies zeggen.

De breakdown van alle vaagheden.

Dit is hoe ik het krijg uitgelegd door bijna iedereen die zich over burn out en stress heeft gebogen: burn out komt door een aanhoudende hoeveelheid stress en die stress wordt veroorzaakt door werkdruk, omstandigheden die niet goed zijn afgestemd, sociale factoren, tijdsdruk, planningen die niet lekker lopen etc.

MAAR. Er is één heel groot probleem. Als dit daadwerkelijk het geval zou zijn, waarom zijn er dan mensen die van diezelfde situaties géén last hebben? Die wel 80 uur per week kunnen werken of geen last hebben van diezelfde planning, mensen of druk.

Als je je heel graag aan dit bovenstaande verhaal wil vasthouden, dan kan je zeggen: ja – dat heeft te maken met onze persoonlijkheid. Dat komt omdat iemand perfectionistisch is of ‘gewoon slecht tegen druk kan’.

Ik weet niet hoe het met jou zit, maar ik vond dit te makkelijk. Het zijn nog meer vaagheden die het toch al troebele zicht verder maskeren. Want wat is persoonlijkheid? Er zijn genoeg mensen die zich op werk heel anders gedragen dan thuis. Dan kan je persoonlijkheidstheorie meteen de prullenbak in, want we zijn nou eenmaal niet één iets.

Het begrip burn out begon een beetje wankel te worden bij mij… Het is immers een metaforische uitspraak die mensen gebruiken om aan te geven hoe ze zich voelen. Vervolgens zijn wij dat als iets gaan zien en een framework gaan creëren rondom een subjectieve persoonlijke ervaring.

Okay, stick with me here.

Want….. wat nou als een burnout helemaal niet bestaat

Don’t get me wrong. Ik wil niet ontkennen hoe mensen zich voelen. Maar wat nou als dat het is? Een ervaring, maar niet iets wat je kan krijgen?
Daarom wilde ik burnout als begrip even loslaten en kijken naar iets anders:

Hoe kan het dat iemand zijn/haar werk gaat ervaren als stressvol? Wat moet er gebeuren om op dagelijkse basis stress te voelen?

En daarom startte ik mijn BIG BURN OUT BREAKDOWN.

Wat is stress nou echt?

Stress is best mooi om te onderzoeken. Want stress ‘bestaat’ (net als burn out overigens) nog helemaal niet zo heel lang. Pas in de jaren ’60 is de term stress in de psychologische wetenschap geadopteerd. Stress is als begrip bedacht door Hans Selye in 1936 als “the non-specific response of the body to any demand for change”, ofwel “De niet-specifieke reactie van het lichaam op elke vraag naar verandering”.

Een beschrijving die al enorm afwijkt van hoe wij het vandaag de dag in onze Nederlandse taal gebruiken. En dat gebeurde destijds ook al. Daarom was Selye gedwongen om zijn benaming te herzien:

Because it was apparent that most people viewed stress as some unpleasant threat, Selye subsequently had to create a new word, stressor, to distinguish stimulus from response. Stress was generally considered as being synonymous with distress and dictionaries defined it as “physical, mental, or emotional strain or tension” or “a condition or feeling experienced when a person perceives that demands exceed the personal and social resources the individual is able to mobilize.” Thus, stress was put in a negative light and its positive effects ignored. However, stress can be helpful and good when it motivates people to accomplish more.

De grote stress breakdown

In mijn zoektocht wees mijn mentor mij één jaar geleden op het boek ‘Mastering Fear’ van Dr. Robert Maurer. En dit werd de grote game-changer in mijn hele research, want in dit boek legt Dr. Maurer haarfijn uit wat het probleem vandaag de dag is met stress en waar we de verkeerde afslag hebben genomen.

In het onderzoek van Dr. Maurer was hij niet zozeer geïnteresseerd in mensen die een burn out kregen en wat daar gebeurde. Hij was veel meer geïnteresseerd in mensen die nooit een burn out kregen … en hoe zij dat deden.

Wat hij ontdekte is dat mensen die geen burn out krijgen – weinig last hebben van aanhoudende spanningen etc – die woorden ook niet gebruiken om aan te duiden wat ze ervaren. Die mensen hebben het niet over stress, druk of spanning, maar over bang zijn en angst.

Say what?

Ja. Mensen die het niet hebben over stress of druk, maar over angst of bang zijn ervaren bijna geen – of veel minder – stress.

How is that possible?

Laten we de reactie van stress onder de loep nemen:

Vanuit biologisch oogpunt kun je stress zien als de reactie op een bedreigende situatie. Zodra er sprake is van een stressvolle situatie zet ons brein twee systemen in werking. Het sympathisch zenuwstelsel zorgt bijna onmiddellijk voor de ‘vecht- of vluchtreactie’, die ons lichaam klaarstoomt voor actie. Onze spieren spannen zich aan en onze bloeddruk en hartslag gaan omhoog, waardoor je je hart voelt bonzen in je borstkas. De pupillen verwijden zich. Het bloed wordt onttrokken aan onze organen en naar de spieren gestuurd.

Na enkele minuten treedt een tweede systeem in werking. De hypofyse, een kliertje onder in ons brein ter grootte van een erwt, geeft onze bijnieren de opdracht cortisol te produceren. Hoewel cortisol als stresshormoon een slechte naam heeft, is het wel degelijk nuttig. Het laat de bloedsuikerspiegel stijgen en de stofwisseling een tandje bijzetten. Daardoor komt er meer energie vrij om met de stressvolle situatie om te gaan.

Dus dat was stress. Laten we nu eens kijken naar angst:

Angst is een  emotie veroorzaakt door een waargenomen of beleefde  bedreiging en die meestal leidt tot een vermijding of ontwijking daarvan. Angst wordt beschouwd als een basaal overlevingsmechanisme, als reactie op een specifieke prikkel, zoals  pijn of dreiging van  gevaar.

En wat moet ons lichaam doen om die bedreiging te vermijden of ontwijken?

Juist. In de vecht/vluchtreactie. En dus wordt ons sympatisch zenuwstelsel geactiveerd, onze spieren spannen, bloeddruk en hartslag gaan omhoog, pupillen verwijden, cortisol wordt aangemaakt en de bloedsuikerspiegel en stofwisseling gaan omhoog.

Je zou bijna denken dat dit op een stressreactie lijkt…..

Het verschil tussen stress en angst

Maar waarom bestaan die twee dan als losse elementen? Waarom zien we stress en angst als verschillende dingen? Sterker nog, de mensen die ik heb gesproken over stress ervaren het zelf helemaal niet als angst.

Dat komt omdat wat wij stress noemen, eigenlijk angst is die niet wordt (h)erkend. We negeren de angstgevoelens die we hebben, rationaliseren de emotie en gaan het anders benoemen.

Ooit afgevraagd waar het woord spanning vandaan komt? Het is het benoemen van de spanning van onze spieren welke ontstaat omdat we ons klaarmaken om te vluchten vanwege angst. “Ik ben gespannen” geeft aan dat je lichaam zich klaarmaakt om te rennen.

Ooit afgevraagd hoe het kan dat mensen met aanhoudende stressklachten last krijgen van hun darmen? Omdat het lichamelijke systeem in de continue veronderstelling is dat het moet vluchten van het gevaar en daarom overbodige bagage wil dumpen – vanwege angst.

Ooit afgevraagd hoe het kan dat iemand met burnout heel erg veel moet huilen? Het is de ontlading van het emotionele systeem, wat zich lange tijd heeft opgestapeld omdat het niet werd benoemd en (h)erkent.

Stress is angst wat wordt vastgehouden en niet wordt gereguleerd!

Ontstaan van stress

Als kind zijn we de hele tijd bang, nooit gestrest. Waarom? Omdat we als kind nog onze emoties, van boosheid en verdriet tot angst en blijdschap de vrije loopt laten. Maar naarmate we ouder worden krijgen we steeds vaker te horen: “niet bang niet”, “niet huilen”, “niet schrikken”.

De mensen die je opvoeden vertellen je dus letterlijk dat jouw emotie – angst – niet juist is voor dat moment: “niet bang zijn”. Zodoende leren we op jonge leeftijd al dat onze eigen emoties te wantrouwen…

Vanaf dat moment gaan we onze emoties wegdrukken en ons zelfs verontschuldigen wanneer ze er zijn. Zelfs als we huilen zeggen we “sorry”.

We stoppen met het noemen van onze emoties en gaan over op de symptomen. Wat ervaren we door angst zonder angst te noemen? In eerste instantie: spanning, druk, zenuwen. En DAT gaan we benoemen, niet meer de daadwerkelijke emotie/oorzaak.

Slaan we deze ‘groep’ over, dan gaan we over op de volgende trap:

stress, onrustig, niet mijn dag, niet lekker in m’n vel, depressief, burned out.

We kunnen pas burnout raken nadat we langere tijd onze angsten hebben vervormd. Stel je voor dat je een alarmknop op je lichaam hebt zitten die wordt ingedrukt bij gevaar. Maar vervolgens vraag je je af waarom de alarmen afgaan…. er is toch helemaal geen gevaar? Het viel ontzettend mee. Maar de knop is nog steeds ingedrukt… En blijft signalen afvuren!

Stress ontstaat door werkdruk? Nee, dat is de angst die je voelt omdat je in je hoofd je continu afvraagt of je de deadline wel gaat halen en je bang bent voor de consequenties als je het verkeerd doet. Je bent bang om fouten te maken, bang om te falen. Je beng bang om ontslagen te worden, bang om conflicten aan te gaan. Bang om onder de maat te presteren. Je beng bang dat mensen je als een ‘pussy’ zien.

En omdat we het onzin vinden dat we bang zijn gaan we maskeren en rationaliseren. We doen net alsof we niet bang (hoeven te) zijn, dat het allemaal wel meevalt. En ta-da! stress is geboren.

De angst benoemen, maakt dat je jezelf de ruimte geeft om voor het gevoel om zich te uitten. En je je af kan vragen of het terecht is en wat je er aan kan doen. Het geeft je de gelegenheid om de situatie waar je bang voor bent aan te gaan.

In de praktijk heb ik ervaren dat mensen stress gebruiken als een generalisatie voor al hun angsten bij elkaar, zonder ze te herkennen. Het is lastig om alle losse angsten die we op dagelijkse basis ervaren te beschrijven en te benoemen. En daarom komen we uit op containerbegrippen als stress en werkdruk.

Bringing it back to the symptoms

Dus waarom hebben we zoveel moeite om deze epidemie te stoppen? Waarom snappen we niet wat een burn out is?

Omdat we een symptoom zijn gaan zien als de oorzaak.

Who are we fucking kidding?

Wij mensen kennen angst en we horen ook gewoon bang te zijn, maar we hebben een samenleving gecreëerd waarin we net doen alsof we niet meer bang zijn.

Social media de grote boosdoener? I call bullshit. Het is een extra trigger voor onze angsten. We zien anderen continu met hoogtepunten en we worden bang dat wij tekort schieten. We zijn bang om over te komen als minder, dat wij buiten onze peer group komen te vallen.

Het DNA van apen lijkt voor meer dan 90% op die van de mens. Wat er gebeurt bij apen is precies hetzelfde als bij mensen bij angst. En weet je wat die apen doen als ze bang zijn? Ze vluchten naar mama. Hun hele leven lang. En wanneer mama er niet meer is, wordt die plek ingenomen door een surrogaat mama.

Alle alarm signalen die afgaan bij apen (zij hebben net als mensen een amygdala) komen meteen tot stilstand wanneer ze weer in de veilige armen van moeders zijn beland. Net als wij toen we nog klein waren, zoeken steun zodat we ons veilig kunnen voelen.

Helaas is onze werkplek geen veilige haven meer, maar juist een prestatiemolen. En daar hebben wij in veel gevallen geen ‘moeder’ om op terug te vallen. Geen steun.

En als we thuis ook geen safe haven hebben, missen we bijna alle mogelijkheden om tot rust te komen. Niet omdat we moeten ontspannen van onze drukke werkdag…. maar omdat we een plek nodig hebben waar we ons letterlijk veilig voelen, zodat het gevoel van gevaar tot stilstand kan komen.

Maar hoe herstel je dan van een burn-out?

Er was één heel duidelijk verschil merkbaar tussen de mensen die ik heb gesproken die snel waren hersteld van hun burn out tegenover de mensen die een lang slepend traject in waren gegaan:
De mensen die snel herstelde, waren zich in meer of mindere mate bewust geworden van eigen angst(en) en die volop aangegaan.
De mensen die in een langer herstel traject terecht waren gekomen, waren zich daar nog niet van bewust van of wisten niet hoe daar mee om te gaan.

Er zijn twee elementen van essentieel belang als je je burn-out voelt.

Dat een professional je helpt om de oorzaak te vinden – je blinde vlekken te ontdekken, in plaats van langer aan stress te werken (want dit is symptoombestrijding. Je neemt ook geen asperine tegen hoofdpijn als er een spijker in je hoofd zit in de hoop dat je dan de oplossing hebt);

SUPPORT! Verzamel mensen om je heen. Thuis, op werk, waar dan ook. Vertel tegen mensen hoe je je voelt.

Als je hiermee aan de slag gaat – dan hoeft herstel helemaal niet zo lang te duren. Maar als je in een auto rijdt die net helemaal apk is gekeurd en je blijft met de handrem erop rijden, dan zal je niet heel snel vooruit gaan. En dit laatste is helaas wel wat heel veel gebeurt, doordat er niet verder wordt gekeken dan stress.

Wrapping it up.

Ik begon dit artikel met ‘te lang je grenzen niet aangegeven’, ‘te lang gedaan wat niet bij je past’ of ‘teveel hooi op je vork genomen’. Mijn vraag is nu:
Wat heeft je al die tijd weerhouden om je grenzen aan te geven? Waarom ben je blijven doen wat niet bij je paste? En waarom ben je extra hooi op je vork blijven prikken?
En dan denk ik dat diep van binnen het antwoord is: “ik was bang… bang voor afwijzing, bang om niet goed genoeg gevonden te worden, bang dat ik buiten de boot zou vallen.”
Want uiteindelijk willen we bijna allemaal gewoon goed genoeg gevonden worden. Een mooi persoon. Een mooi mens. En daarom gewaardeerd worden.
We zijn alleen een beetje kwijt hoe we dat doen…

Jack Smit is Burn-out coach en trainer van NLP & Hypnose.
voor Info mail naar info@NLProfiling.nl